www.inibradom.fora.pl

Mieszczańskie księgozbiory w Lublinie można jedynie badać pośrednio dzięki ocalałym inwentarzom. Dziś trudno jest określić czy czytelnictwo wśród mieszczaństwa było tylko przejawem snobizmu lub mody oraz jaką drogą książki trafiały do właściciela. Można jednak orientacyjnie ustalić zainteresowania intelektualne mieszczan. Lublin był miastem o charakterze handlowo-rzemieślniczym. W odróżnieniu od Krakowa czy Gdańska był ośrodkiem kulturalnie peryferyjnym. Nie było w nim instytucji państwowych i kościelnych skupiających środowiska twórcze. Lublin był również miejscem styku różnych kultur. Na rozwój czytelnictwa wpływała reformacja i związana z nią działalność misyjna zakonów oraz fakt, że Lublin był grodem trybunalskim.
Zachowały się 34 inwentarze z pierwszej połowy XVII w. a z drugiej zaledwie 5. Opis bibliograficzny pozostawiał wiele do życzenia. Przekręcano tytuły, pomijano miejsce i rok wydania a często także autorów. Książki traktowano sumarycznie np. „kilka książek” co uniemożliwia określenie rozmiarów niektórych księgozbiorów. Właściciele książek wywodzili się z różnych środowisk społecznych. Najwięcej z nich należało do elity finansowej i umysłowej (urzędnicy, wykształcone mieszczaństwo), ale także posiadali je rzemieślnicy. Różny był rozmiar i charakter tych księgozbiorów. Największe posiadali lekarze Adam Maier (ponad 370 książek) i Piotr Kliszewski (ponad 170). Były bardzo rozległe tematycznie, chronologicznie i językowo. Byli to ludzie zamożni, pełniący ważne funkcje. Księgozbiory prawników Jana Molawickiego i Jana Ważyńskiego zawierały głównie pozycje potrzebne do wykonywania zawodu. Nauczyciel Stanisław Piasecki posiadał księgozbiór humanistyczny. Księgozbiory urzędników miejskich były bardzo zróżnicowane pod względem tematycznym i objętościowym. Aptekarze posiadali przeważnie niewielkie księgozbiory potrzebne im w praktyce zawodowej. Niewiele wiadomo o księgozbiorach złotników i kupców gdyż nie spisywali książek. W księgozbiorach rzemieślników dominowały modlitewniki i publikacje religijne. Podobna była tematyka księgozbiorów kobiet zawierająca dodatkowo poradniki domowe, kalendarze. Książki z tych księgozbiorów były często wypożyczane innym, czego dowodem są zapisy w testamentach. Różnorodność tematyczna zmusiła do wyodrębnienia kilku grup rzeczowych.
Pierwsza grupa to kultura językowa – znajdowały się tu książki szkolne służące do nauki gramatyki, retoryki i dialektyki. Spotyka się je często. W inwentarzach lubelskich znaleziono 128 egzemplarzy. Należały przeważnie do ludzi z wyższym wykształceniem. Najczęściej spotykane są gramatyki łacińskie. Spotykało się też zbiory wyrażeń łacińskich w celu wyrobienia elegantszego stylu. Rzadziej występowała gramatyka grecka, hebrajska oraz nowożytne (włoska, francuska, hiszpańska i ruska). Pojawiają się też słowniki łacińskie i greckie. Podręczniki do retoryki i dialektyki gromadzili tylko nauczyciele, lekarze i prawnicy. Pozostali posiadali jedynie zbiory mów. Zdarzają się pozycje do doskonalenia umiejętności publicznego przemawiania oraz epistolografii.
Druga grupa to zagadnienia społeczno-polityczne. Treści dotyczące państwa, władzy, wychowania, spraw gospodarczo-ekonomicznych. O zainteresowaniu mieszczaństwa tą literaturą decydowały aktualne sprawy poruszane na obradach trybunału, sejmików i zjazdów szlacheckich. Widać to zainteresowanie również we wpisach do ksiąg miejskich cytatów znanych autorów.
Kolejna grupa, prawo, to dyscyplina o dużym znaczeniu praktycznym, stąd wiele pozycji prawniczych w księgozbiorach lubelskich mieszczan (100 dzieł w 14 spisach). Prawem głównie interesowali się urzędnicy. Inni posiadali jedynie zbiory prawa miejskiego. Najpopularniejsze było prawo miejskie wzorowane na saskim i magdeburskim. Dominują dzieła krajowych autorów. Podobnie jest ze zbiorami praw ziemskich. Księgozbiory zawierały też przepisy średniowiecznego prawa kanonicznego i prawa rzymskiego. Mieszczanie posiadali także poradniki do sporządzania dokumentów i prowadzenia kancelarii.
Historia. Te publikacje miały przekazywać wiedzę oraz oddziaływać wychowawczo. W księgozbiorach mieszczańskich znajdowały się dzieła autorów starożytnych jak i dzieła nowożytne, zarówno powszechne jak i historia Polski. Główne rodzaje to kroniki, biografie, dzieła heraldyczne i genealogiczne oraz dotyczące historii kościoła. Z autorów starożytnych najwięcej było historiografii rzymskiej (Salustiusz i Liwiusz), dużo mniej greckich (Polibiusz, Tukidydes – posiadali je tylko lekarze). Największym uznaniem cieszyły się prace dotyczące Polski, a szczególnie jej najdawniejszej historii. Autorów starożytnych znajdujemy w niewielu inwentarzach elity, ale późniejsze dzieła występują w różnych inwentarzach.
Następną grupą jest literatura filozoficzna. Jest to akademicka doktryna filozoficzna o charakterze eklektycznym. Autorzy są zarówno starożytni jak i średniowieczni oraz renesansowi. Posiadali je głównie mieszczanie z wykształceniem uniwersyteckim: nauczyciele, lekarze, prawnicy. Wśród starożytnych autorów największe uznanie zyskał Cyceron. Z autorów greckich natomiast Diogenes Laertius, Plutarch, Arystoteles. Najpopularniejszy z autorów XVI-wiecznych to Ludwik Vives. Bardzo skromna jest ilość dzieł z XVII w. Znajdują się też teksty ćwiczeniowe.
Grupa szósta to kultura religijna. Stanowi czwartą część wszystkich spisanych książek. Występuje w niemal każdym inwentarzu, a w niektórych stanowi wyłączność. Na zainteresowanie problematyką religijną wpływał spór między protestantami i katolikami. Dziwić może obecność druków o tematyce protestanckiej w księgozbiorach katolików, rajców Bartłomieja Niemskiego i Sebastiana Stano. Kolekcja ta pochodzi jednak z XVI w. W późniejszych księgozbiorach widać wpływ kontrreformacji. Najczęstsze rodzaje spisywanych pozycji to dewocyjne modlitwy i nabożeństwa, śpiewniki, podręczniki dla bractw, książki ascetyczne, druki z zakresu teologii moralnej, wydawnictwa o charakterze katechizmowym i konfesyjnym, Biblia lub osobne wydanie jej fragmentów, zbiory kazań, hagiografia, publikacje propagujące miejsca kultu.
Przedostatnią grupą jest literatura. Występuje rzadko (50 pozycji w 12 spisach). Przeważnie autorów starożytnych, służąca do nauki łaciny. Najwięcej prac rzymskich poetów: Owidiusz, Horacy, Wergiliusz, Ausoniusz, Stacjusz i Lukan. Rzadziej autorów greckich. Autorzy bardziej współcześni występują w zależności od indywidualnych upodobań właściciela księgozbioru. Jeszcze rzadziej występują dzieła polskich autorów (głównie Kochanowski i Rej). Bardziej popularne wśród mieszczan od ambitnej literatury były romanse, powieści ludowe i tzw. twórczość plebejska.
Ostatnia grupa to medycyna i nauki matematyczno-przyrodnicze. Głównie posiadali je lekarze. Aptekarze gromadzili dzieła związane z farmakologią, botaniką, rzadko medyczne. Inni mieszczanie mieli w swoich księgozbiorach zielniki, wydawnictwa z zakresu epidemiologii lub profilaktyki. W inwentarzach występują autorzy starożytni i średniowieczni, ale przeważa piśmiennictwo nowsze. Spotyka się liczne podręczniki z zakresu medycyny praktycznej. Lekarze mieli wiele pozycji na temat chorób epidemicznych. Spotykało się też prace o magii naturalnej. Dzieła o zastosowaniu leków znajdowały się zarówno w zbiorach lekarzy jak i aptekarzy. Dzieła z zakresu matematyki, astronomii i astrologii występowały tylko w największych księgozbiorach. Częściej spotyka się prace geograficzne (łączące się z historią, polityką) oraz fizyczne.
Poza tymi grupami znajdują się praktyczne wydawnictwa służące radą na co dzień (prowadzenie gospodarstwa domowego, książki kucharskie, różne rodzaje kalendarzy).
Te księgozbiory odzwierciedlają życie umysłowe i zainteresowania siedemnastowiecznych mieszczan.